دکتر راشد محصل؛ خادم فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی 

به گزارش پایگاه خبری نسیم خاوران- دکتر «محمدرضا راشدمحصل» صبح چهارشنبه، ۱۹ مهرماه در اثر عوارض ناشی از کهولت سن درگذشت و 21 مهر در مشهد تشییع و در قطعهٔ نام‌آوران آرامستان بهشت رضای این شهر خاکسپاری شد. وی از بزرگان زبان و ادبیات فارسی در کشور است که اساتید و فرهیختگان زبان و ادبیات فارسی به این واقعیت اعتراف داشته و او را به نیکی یاد می کنند. در این گفتگو بخشی از ویژگی های او را به رسم ادب و یادبود بازخوانی می کنیم.

محمدرضا راشد محصل خردادماه سال ۱۳۱۵ در خانواده‌ای روحانی در روستای افضل‌آباد بخش ماژان خوسف متولد شد. پس از اتمام تحصیلات مقدمانی در بیرجند در سال ۱۳۳۳ به خدمت فرهنگ درآمد و پس از طی دوره های عالی تحصیلی در سال ۱۳۵۳ مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی گرفت.

همکاری با فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، عضو هیأت علمی دانشگاه جندی‌شاپور اهواز (شهید چمران فعلی)، همکاری با شورای کتاب کودک، تدوین دایره‌المعارف (قاموس)، تدریس در دانشگاه تبریز، همکاری با دانشکده ادبیات مشهد و دانشگاه بیرجند، عضو هسته قطب علمی فردوسی‌شناسی و عضو هیأت مدیره فرهنگسرای فردوسی از جمله فعالیت‌های این چهره ادبی است‌.

او بیش از ۸۰ مقاله و کتاب نوشته است که از جمله آثارش می‌توان به «پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی»، «گزیده حدیقه سنایی با شرح و توضیح»، «نشانه‌شناسی ادبی در کاربرد قرآن و حدیث»، «تاریخ فرهنگ و آموزش نوین در بیرجند»، «فارسی عمومی» (با همکاری دکتر بهنام‌فر و دکتر محمّدی)، «داستان گشتاسب در دو نگاه» (پیکره‌شناسی و دریافت‌های اجتماعی)، «نظارت بر تهیه و چاپ سه کتاب شاهنامه‌پژوهی و «خیّام‌شناخت و عطّارشناخت» (ویژه‌نامه‌های فردوسی، خیّام و عطّار) اشاره کرد.

* تاسیس رشته ادبیات فارسی و تحصیلات تکمیلی
«حسین زنگویی» استاد زبان و ادبیات دانشگاه فرهنگیان بیرجند یکی از شاگردان مرحوم معتقد است: دکتر محمدرضا راشد به گردن فرهنگ و ادب و علوم انسانی ایران، زبان پارسی و به ویژه فرهنگ خراسان جنوبی و دانشکده های ادبیات دانشگاه دولتی و دانشگاه آزاد بیرجند حق حیات دارد. مردم بیرجند و به ویژه دانشجویانِ آن فرهیخته مرد، هرگز فراموش نمی کنند که حضور او و روانشاد دکتر محمدمهدی ناصح بود که موافقت وزارت علوم را برای تاسیس رشته ادبیات فارسی و تحصیلات تکمیلی در بیرجند فراهم کرد و آن ها توانستند در مدتی بیش از سه دهه حضور و قبول رنج سفر، به توسعه، تکمیل و تعمیق تدریس و پژوهش های زبان فارسی در این منطقه کمک های شایانی داشته باشند.

*30 سال سفر به عشق تدریس در وطن
استاد تمام زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند که شاگرد دیگری در محضر دکتر راشد محصل بوده است خود را در بیان عظمت و بزرگی او قاصر می بیند و تاکید دارد: در جنبه های مختلف شخصیت برجسته، ممتاز، الگوی تمام عیار از لحاظ علم و دانش گسترده بود معلمی دلسوز، ایثار، پژوهشگری نکته سنج و ریزبین و... به گونه ای که امروز مانند او کمتر دیده می شود.

دکتر«محمدرضا بهنام فر» معتقد است مرحوم راشد محصل با ایثار و علاقه زیاد به مردم خراسان جنوبی خدمت کرد بیشتر از 30 سال با اتوبوس، خودرو و هواپیما از مشهد به بیرجند می آمد تا در دانشگاه تدریس کند در حالی که نیازی به این کار نداشت و استاد دانشگاه مشهد بود. با این وجود و در شرایطی مانند کمبود منابع و کتاب، در هر سفر تعدادی کتاب برای دانشجویان بیرجندی همراه می آورد و می برد و به قولی کتابخانه سیار شده بود.

دکتر بهنام فر از راشد محصل به یکی از نوادر روزگار نام می برد و از تلاش ها، پژوهش ها، برگزاری همایش ها، تاسیس رشته ادبیات و زبان فارسی در دانشگاه بیرجند همراه مرحوم دکتر ناصح یاد می کند که به دلیل رسالت فرهنگی، علاقه به تعلیم و تربیت برای نسل جدید و فرهنگ منطقه اش حاضر به سال ها سفر از مشهد به بیرجند می شد تا به نظر خودش، وظیفه اش را نسبت به زادگاهش انجام دهد و به این فکر نمی کرد روزی دانشگاه بیرجند و استان مرهون خدمات او شود.

دکتر بهنام فر که از سال 65 تا زمان فوت مرحوم راشد محصل خود را شاگرد و مرید او می داند و ادامه می دهد: در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا از محضر او بهره بردم اما بعد از آن نیز ، به صورت غیر رسمی افتخار دوستی و هم صحبتی با این بزرگ مرد را داشتم. خاطرات زیادی از او برایم باقی مانده است که تجلی روحیات عجیب اوست. دکتر برای اصول انسانی ارزش زیاد قائل بود و با این که به مسائل عاطفی توجه داشت اما این موضوع را در مسایل علمی دخالت نمی داد و در این زمینه مانند یک قاضی حساس بود.

*گذر از سفر خارجی
بهنام فر خاطره ای از او را به یاد دارد: سال 91 قرار بود با دکتر راشد محصل و چند تن دیگر از اساتید دانشگاه برای همایش عبدالعلی بیرجندی به یونسکو سفر کنیم و مقالات عملی ارایه کنیم اما دکتر راشد محصل موضوع را نپذیرفت. گفت به این سفر نمی آیم چون همایش انگلیسی است و من این زبان را بلد نیستم بی دلیل برای من هزینه نکنید. درحالی که راشد محصل از همه ما شایسته تر و بالاتر بود و امکان استفاده از ترجمه وجود داشت.

*ویژگی های راشد محصل
بهنام فر از ویژگی های راشد محصل به متواضع، بافضیلت، روحی با صلابت اشاره می کند که آزاده بود و زیربار هیچ منتی نمی رفت و با وجود تواضع اجازه نمی داد از او سوء استفاده کنند و مانند خورشید بر همه مهربان بود برایش خط و جناح مطرح نبود و همه مریدش بودند.

به ویژگی های علمی دکتر راشد هم اشاره می کند که استادی برجسته بود تالیفات ارزنده و بیش از 100 مقاله داشت و بیشتر کارش در شاهنامه شناسی و مثنوی بود. روی متون ادب فارسی تسلط فراوانی داشت و بیشتر متون را استادانه و خلاقانه تدریس می کرد. متونی از سنایی، عطار، خاقانی را، «حدیقه الحدیقه» « از شوکتی تا دولتی» از آثار او است اما مهم این که آثار راشد محصل در مرجع دانشگاه ها است چرا که پژوهشگری اصیل بود و بدون سند حرفی نمی زد تمام کارهایش قابل استناد و ارجاع است.

به نظر بهنام فر او به گردن تمام مردم ایران حق دارد چرا که در خیلی از دانشگاه های کشور از جمله اهواز، تبریز، مشهد، بیرجند، سبزوار و از آن طرف همکاری با فرهنگستان زبان وادبیات فارسی را در کارنامه کاری اش دارد.

وی گریزی هم به اساتید معروف زبان و ادبیات فارسی می زند و از جمله دکتر خانلری، دکتر یوسفی، دکتر معین و ... را نام می برد که از استادان تراز اول زبان و ادبیات کشور هستند و همین دانش آموختگی فرهیخته سبب شد تا دکتر راشد محصل اساتید معروف خراسان جنوبی و دانشگاه های دیگر نقاط را پرورش دهد.

گزارش: فاطمه زهرا قاسمی